√9 Jenis Basa Rinengga ( Pengertian, Fungsi dan Contoh)

Jenis Basa Rinengga – Jika kalian perhatikan, saat acara pernikahan adat Jawa, pembawa acara akan membacakan susunan acara menggunakan bahasa Jawa yang sedikit asing. Bahasa Jawa yang indah susunannya sehingga menarik banyak orang untuk menyimak.

Bahasa seperti ini disebut basa rinengga.

Basa rinengga adalah kekayaan bahasa yang harus dijaga dengan cara dipelajari dan dipraktekkan sehingga tidak hilang.

Berkaitan dengan itu, berikut ini ulasan tentang basa rinengga yang sangat menarik untuk disimak.

Pengertian Basa Rinengga

Basa rinengga berasal dari dua kata yaitu basa dan rinengga. Basa artinya bahasa sedangkan rinengga artinya yang dihias.

Basa rinengga yaiku karangan kang kalebu susastra rinacik mawa basa kang endah.

Maksudnya adalah basa rinengga merupakan sastra bahasa yang dirangkai dengan cara menggabungkan kata-kata yang berbeda sehingga menjadi bahasa atau kalimat yang indah.

Basa Rinengga didukung beberapa hal yaitu bagus penyusunnya, penataan kata dan kalimat, runtut, pemilihan kata, serta sesuai situasi dan tempat.

Fungsi Basa Rinengga

Basa rinengga dalam kebudayaan orang Jawa digunakan untuk berbagai keperluan, utamanya dalam sebuah pertunjukan. Penggunaan basa rinengga bertujuan untuk menarik perhatian dan memperindah perkataan sehingga membuat hati orang yang menyimak menjadi senang.

Fungsi utama basa rinengga adalah untuk menambah keindahan kalimat.

Basa rinengga dapat kamu temukan dalam acara pedhalangan, pranata cara (sambutan temanten, tedak sinten, pengetan taun anyar), tembang, dan karya tulis sastra seperti cerkak dan geguritan.

Contoh penggunaan basa rinengga dalam sebuah sambutan ditunjukkan dalam petikan naskah berikut:

Para rawuh ingkang minulya, para pinisepuh pepundhen ingkan pantes sunurdarsana, para pangembat pangembating praja satriyaning Nagari ingkang tuhu luhure budi, para manggalaning ngayuda ingkang hambeg mahambara, tuwih sagung para tamu kakung miwah putri, keparenga kawula sowan ing ngrasa panjenengan sami, minangka talanging atur panjenenganipun bapak ……………. anggenipun kagungan kersa…………………”

Jenis Jenis Basa Rinengga

Jenis basa rinengga ada 9 yaitu:

  1. Tembung saroja
  2. Tembung entar
  3. Wangsalan
  4. Paribasan
  5. Bebasan
  6. Saloka
  7. Purwakanthi
  8. Parikan
  9. Pepindhan
RECOMMEND :  √5 Sandhangan Swara Aksara Jawa (Penulisan dan Contoh)

Dari sembilan jenis basa rinengga di atas hampir semuanya telah kita bahas secara mendetail dalam artikel artikel sebelumnya. Untuk itu, kali ini kita hanya mengulas poin poin pentingnya saja.

Tembung Saroja

“Tembung saroja yaiku tembung loro kang padha tegese utawa meh padha tegese banjur digawe bebarengan dadi siji.“

Tembung saroja berfungsi untuk menguatkan atau menegaskan. Sederhananya untuk memberi kesan ‘sangat’.

Contoh tembung Saroja dalam Bahasa Jawa :

  • Ajur mumur : ajur banget artinya sangat hancur.
  • Ayem tentrem : ayem banget artinya sangat tentram.
  • Abang branang : abang banget artinya sangat merah.

Tuladha atau contoh ukara menggunakan basa rinengga dari jenis tembung saroja:

  • Negeri Padhangklana iku, rakyate ayem tentem, alame ijo royo royo tur rajane adil lan mangerteni.
  • Bapak menika paring sambutan namun cekak aos amargi kesesa tindak dhateng Jakarta.
  • Enjing menika alun alun prasasat kebak, jalu estri sami rawuh damel peringatan Hari Sumpah Pemuda.

Tembung Entar

Tembung entar yaiku tembung silihan kang ora kena ditegesi mung sawantahe bae. Tembung entar iki iso kedadean saka loro tembung utawa luwih kang digabung.

Maksudnya adalah, tembung entar merupakan kata pinjaman yang dalam hal ini tidak bisa diartikan secara apa adanya.

Dalam Bahasa Indonesia tembung entar disebut sebagai ungkapan. Dalam hal ini, banyak pula ‘ungkapan’ dalam bahasa Jawa yang mirip dengan ungkapan dalam bahasa Indonesia.

Tuladha (contoh) tembung entar:

  • Abang kupinge: nesu artinya marah.
  • Meres pikir: temenan anggone mikirake artinya sungguh sungguh memikirkan.
  • Nandhang sungkawalagi susah artinya sedang dalam kesusahan.

Tuladha ukara yang menggunakan tembung entar misalnya:

  • Merga apik budine, Marwan gampang banget oleh ati ing lingkungan Kampung Rambutan.
  • Weteng karet aja sok diet, mundak lara ing awak, wes ta disyukuri wae apa apa leh maringi Gusti.
  • Dadi kyai kui ora gampang, kudu bening atine, jembar krawuhe lan istiqomah.

Baca Selengkapnya Tembung Entar: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Wangsalan

Jenis basa rinengga yang ketiga adalah dari jenis Wangsalan.

RECOMMEND :  √7 Unsur Intrinsik lan Ekstrinsik Drama Jawa

Wangsalan yaiku unen-unen utawa tetembungan kang saemper cangkriman, nanging batangane (wangsulane) wis sinandi ing wanda-wandaning tembung-tembung.

Wangsalan adalah kalimat yang hampir mirip dengan cangkriman, yang berarti berupa permainan teka-teki. Namun, yang membedakan adalah dalam sebuah wangsalan jawaban dari teka teki tersebut sudah disebut dalam bentuk suku suku kata yang mirip.

Contoh wangsalan:

  • Njenang gulo lho, aja lali. ( Jenang gula: glali)
  • Balung klapaethok-etok ora ngerti. ( Balung klapa: bathok)
  • Balung janursida lunga apa ora? (Balung janur: sada)

Baca Selengkapnya Wangsalan: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Paribasan

Paribasan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar (kiasan) lan ora ngemu surasa pepindhan.

Paribasan menggunakan bahasa yang lugas, jelas dan tanpa pengandaian, perbandingan, atau perumpamaan.

Contoh paribasan:

  • Angon mangsa: golek wektu kang prayoga, artinya menunggu waktu yang tepat.
  • Becik ketitik ala ketara: tumindak becik lan tumindak ala bakal ketara tembe mburine, artinya perbuatan baik dan buruk pasti akan terlihat nantinya.
  • Garang-garing: ketoke katon sugih, ananging sajatine rekasa uripe utawa kacingkrangan panguripane, artinya kelihatannya kaya raya, tetapi sebenarnya hidupnya menderita atau kekurangan.

Bebasan

Tembung Bebasan, yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar, lan ngemu surasa pepindhan. Pepindhan marang kahanan, sifat, lan watak manungsa.

Basa rinenga dalam bebasan berbeda dengan paribasan karena bebasan lebih condong ke perumpaan sifat manusia.

Contoh bebasan:

-Sepi ing pamrih, rame ing gawe :
nindakake panggaweyan kanthi ora melik/pamrih apa-apa
Melakukan pekerjaan tanpa pamrih.
-Sing sapa salah bakal seleh :
sing sapa salah bakal konangan
Orang yang berbuat salah pada akhirnya pasti akan ketahuan.
-Sluman slumun slamet :
senajan kurang ati-ati isih diparingi slamet
Biarpun kurang hati-hati tapi masih diberi keselamatan.

Baca Selengkapnya Bebasan: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Saloka

Saloka (ꦱꦭꦺꦴꦏ) yaiku unen-unen ajeg panganggone ngemu surasa pepindhan kang dipindahake wonge.

Jenis basa rinengga yang selanjutnya berasal dari saloka.

RECOMMEND :  √47+ Contoh Tembung Lingga Lengkap (Pengertian, Jenis dan Latihan)

Sebagai informasi, antara paribasan, bebasan dan saloka memang mirip. Nah, untuk memudahkan, ciri saloka adalah yang dikiaskan orangnya, jadi dalam mengartikan sebuah saloka, hampir selalu didahului tembung ‘wong’, berikut contohnya:

  • Baladewa ilang gapitetegese wong kang ilang kekuwatane. (artinya; orang yang kehilangan kekuatannya).
  • Bathok bolu isi madutegese wong asor nanging sugih kapinteran. (artinya; orang rendahan tetapi kaya pengetahuan).
  • Bebek mungsuh mliwistegese wong pinter memungsuhan karo wong pinter, nanging sijine kalah ulet lan trampil. (artinya; orang pandai bermusuhan dengan orang pandai tetapi yang satu kalah tekun dan terampil).

Baca Selengkapnya Saloka: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Purwakanthi

Purwakanthi yaiku gandhenge swara sing mburi karo swara sing wis kasebut ing ngarepe.

Purwakanthi adalah sastra yang mengulang huruf mati atau suku kata yang telah disebut di awal.

Contoh basa rinengga purwakanthi:

  1. Adigang, adigung, adiguna.
  2. Ana awan, ana pangan
  3. Ana bungah, ana susah iku wis lumrah

Baca Selengkapnya Purwakanthi: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Parikan

Parikan adalah pantun dalam Bahasa Jawa. Parikan merupakan jenis basa rinengga karena memang terdengar indah jika diucapkan.

Ada beberapa parikan yang populer di suku jawa.

  1. Bisa ngendang ora bisa nyuling
    Bisa nyawang ora bisa nyanding
  2. Ana brambang sasen lima
    Berjuang labuh negara
  3. Jemek-jemek gula jawa
    Aja ngenyek padha konco

Pepindhan

Jenis basa rinengga yang terakhir adalah pepindhan.

Tembung pepindhan tegese tembung kang digawe kanggo unen-unen sajeroning basa jawa kang ora ngemu surasa kang sejatine.

Sederhananya pepindhan artinya kalimat pengandaian. Pengandaian dalam bahasa Jawa menggunakan kata ‘kaya, lir, pindha, kadya’ dst.

Contoh basa rinengga dalam pepindhan:

  • Cahyane bingar – kaya lintang johar
  • Cahyane nglentríh – kaya rembulan karainan
  • Cep klakep – kaya orong-orong kepidak
  • Cethile – kaya cina craki

Baca Selengkapnya Tembung Pepindhan: Pengertian, Fungsi, Ciri-Ciri, Jenis dan Contoh.

Add a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *